تنفیذ وصیتنامه چیست؟
چنانچه وصیت نامه عادی بوده و در دفتر اسناد رسمی تنظیم نشده باشد، تنفیذ چنین وصیت نامه ای در صورت اختلاف بین ورثه و موصی لهم الزامی است و دادگاه باید اعتبار این وصیت نامه را تایید نماید.
وصیت نامه نوشته ای قانونی می باشد که به موجب آن موصی(وصیت کننده) فرد یا افرادی را برای پس از مرگ خود، مسئول اموال و دارایی خویش می‌نماید یا مسئول انجام کاری می کند(وصی) یا تمام اموال یا بخشی از آن را برای بعد از فوت خویش مجانی به شخص یا اشخاصی تملیک می نماید(موصی له)
قانون گذار امکان وصیت تا یک سوم (ثلث) از اموال را برای بعد از فوت موصی مجاز دانسته است و این مقدار از وصیت نیاز به تنفیذ وراث ندارد. اما وصیت مازاد بر ثلث اموال، در صورتی صحیح است که ورثه و اشخاص ذی نفع در ترکه، مازاد و زیاده بر ثلث را تنفیذ یا تأیید نمایند.
تنفیذ به چه معناست؟
تنفیذ به معنی امضا ، تأیید و اجازه می باشد؛ مانند تنفیذ معامله فضولی یا تنفیذ وصیت نامه.
اقسام وصیت نامه:
ماده ۲۷۶ قانون امور حسبی وصیت نامه را به سه نوع خودنوشت،رسمی و سری تقسیم نموده است.
وصیت نامه رسمی، در دفاتر اسناد رسمی تنظیم و دارای اعتبار سند رسمی می باشد.این وصیت نامه نیاز به تنفیذ دادگاه ندارد مگر ادعای جعل یا بطلان نسبت به آن مطرح شود.
وصیت نامه خودنوشت وصیتی است که تمام آن به خط موصی نوشته می شود و دارای تاریخ، روز، ماه و سال به خط موصی بوده و به امضای او می رسد( اثر انگشت و مهر موصی معتبر نیست هر چند این امر مورد اختلاف می باشد).
وصیت نامه سری وصیتی است که می تواند به خط موصی یا شخص دیگری نوشته شود اما در هر صورت باید به امضا موصی برسد و بعد از تنظیم در اداره ثبت اسناد و املاک یا دفترخانه اسناد رسمی به امانت سپرده شود و موصی یا ورثه هر زمان که بخواهند می توانند، آن را مسترد نمایند.
نکته:
کسی که سواد ندارد، نمی‌تواند وصیتنامه خونوشت و سری تنظیم نماید.
اعتراض به وصیت نامه:
وصیتنامه رسمی چون یک سند رسمی و دارای اعتبار قانونی اسناد رسمی می باشد، قابل اعتراض و تردید نیست مگر در موارد استثنایی مثل استناد به عدم صلاحیت سردفتر یا حجر موصی در زمان تنظیم سند و امثالهم بتوان نسبت به آن اعتراض نمود.
اما وصیتنامه سری و خودنوشت، قابل اعتراض از ناحیه ورثه و همچنین قابل تنفیذ (تایید) می باشد.
ماده ۲۹۱ قانون امور حسبی و رای وحدت رویه هیات عمومی دیوان عالی کشور مقرر نموده که وصیتنامه هایی که طبق شرایط مقرر در قانون به صورت رسمی، سری و خودنوشت تنظیم نشده باشد؛ در صورتی قابلیت تایید و تنفیذ توسط دادگاه را دارد که اشخاص ذی‌نفع به صحت آن اقرار نمایند، در غیر این صورت حتی در صورت وجود دلایل اثباتی دیگر همچون شهادت شهود نمی توان حکم به صحت چنین وصیتنامه ای نمود و دادگاه اجازه تایید و تنفیذ آن را نخواهد داشت.
در صورتی که تعدادی از اشخاص ذی‌نفع، وصیتنامه را تنفیذ نمایند و بقیه تایید نکنند، مفاد وصیت نامه (زاید بر ثلث) تنها در حق کسانی که آن را تایید و به صحت آن اقرار نموده اند، معتبر و قابل اجراست و نسبت به بقیه که تایید ننموده اند قابل اعمال نیست؛ غیر از موارد مذکور، دعوی تایید و تنفیذ وصیتنامه قابلیت استماع را ندارد.
نحوه طرح دعوای تنفیذ وصیت نامه عادی:
ذی نفع باید از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی دادخواست تنفیذ وصیت نامه را مطرح و به استناد شهادت شهود، ارجاع امر به کارشناس رسمی و دلایل دیگر تقاضای تنفیذ وصیت را نماید.
نحوه رسیدگی به دعوای تنفیذ وصیت نامه
نحوه رسیدگی دعوای تنفیذ در صورتی که در بین ورثه صغیر باشد:
کمیسیون مشورتی حقوق مدنی اداره حقوقی در جلسه مورخه ۱۵/۱۲/۱۳۴۲ در این خصوص بیان داشته: چنان چه وصیت نامه طبق ماده ۲۷۸، قانون امور حسبی به صورت خود نوشت تنظیم شود معتبر است حتی اگر به بیش از ترکه وصیت شده باشد.
به موجب ماده ۸۴۳ قانون مدنی نیز، وصیت به بیش از ترکه با شرایطی خاص، قابل پذیرش است.
در صورتی که صغیری بین وراث باشد، هیچ شخصی حق تنفیذ وصیت مازاد بر ثلث را برای صغیر ندارد. در این مورد قانونا ولی، وصی یا قیم نمی‌توانند وصیت مازاد بر ثلث را نسبت به سهم صغیر تنفیذ نمایند مگر اینکه تنفیذ و تایید متضمن مصلحت و غبطه صغیر بوده و عدم اجازه موجب ضرر حتمی او باشد.
نکته:
در صورت وجود ولی و وصی، دادستان و دادسرا تکلیفی به دخالت ندارند، اما در خصوص قیم اجازه و تنفیذ وصیت حتما باید با تصویب دادستان باشد.
نمونه دادخواست تنفیذ وصیت نامه:
ریاست محترم دادگاه …
آقای / خانم …که به موجب گواهی فوت در مورخه… فوت نموده اند، در مورخه … در کمال صحت و سلامت، وصیت نامه عادی پیوست دادخواست را به نفع اینجانب تنظیم نموده و اینجانب نیز وصیت مذکور را بعد از فوت وی قبول کرده‌ام.
نظر به اینکه خواندگان که( به موجب گواهی انحصار وراثت پیوست) همگی وراث منحصر متوفی می باشند لکن از پذیرش وصیت نامه مذکور و عمل به مفاد آن امتناع می‌نمایند؛ لذا تقاضای صدور حکم به تنفیذ وصیت نامه عادی موضوع دعوا مستند به مواد ۲۷۶ الی ۲۹۹ قانون امور حسبی به انضمام خسارات دادرسی مورد استدعاست.
نکته:
دعوای تنفیذ وصیت نامه عادی باید به طرفیت کلیه وراث و همچنین موصی لهم اقامه شود وگرنه قابلیت استماع را ندارد.
در ادامه نمونه رایی در خصوص تنفیذ وصیت نامه ارائه می گردد:
مورخه : ۱۳۹۱/۷/۱۱ به شماره : ۹۱۰۹۹۷۰۲۲۴۴۰…
رای بدوی:
در پرونده مطروحه ق.ب. به طرفیت ۱- علی۲- حسن ۳- رضا جملگی ..که ورثه مرحوم نقی … می‌باشند تنفیذ وصیت نامه عادی مورخ ۱۲/۱۰/۸۶ با ادعای امضا منتسب به متوفی را اقامه نموده است که مفاد و متن این وصیت نامه دلالت براین دارد که متوفی وصیت به تقسیم کل ما ترک خود پس از فوت، به ۶ سهم داشته که دو سهم آن حسب متن این وصیت نامه به آقای … و فرزندان ایشان وصیت شده و در جلسه رسیدگی نیز محرز شده که آقای …فوت نموده و وراث ایشان علاوه بر فرزندان طرف دعوا، یک همسر دایمی نیز می باشد.
دادگاه با این استدلال که ورثه مرحوم نیز جزو موصی لهم می‌باشند دعوا را به کیفیت مطروحه منطبق با قانون ندانسته زیرا کلیه ورثه و موصی لهم لزوما می بایست در دعوای تنفیذ وصیت طرف دعوا قرار گیرند، از آنجا که وصیت نامه موضوع دعوا یک وصیت خودنوشت می‌باشد و منتسب به امضا موصی نبوده و اگر دعوای تنفیذ الزاماً به طرفیت کلیه ورثه و موصی لهم اقامه نشود بر فرض پذیرش و صدور حکم به تنفیذ آن وصیت نامه، از آنجا که در مانحن فیه وصیت به جزء مشاع از ترکه می‌باشد و با تنفیذ و رسمیت بخشیدن به آن، ورثه حق درخواست تقسیم را دارند و با پذیرش دعوی افراز از سوی هر کدام از ورثه و در صورت غیر قابل افراز بودن، هرکدام از وراث حق اقامه دعوا در دادگاه را دارند.
حالیه صرف نظر از اینکه هر یک از ورثه، وصیت تا ثلث یا مازاد بر ثلث را مشمول باشند یعنی برای کسی که وصیت را قبول دارد مازاد بر ثلث و در غیر این صورت نسبت به سهم وی تا ثلث مؤثر بوده از آنجا که احد از موصی لهم، ورثه مرحوم … می‌باشد که در ردیف سایر وراث قرار نگرفته است.
در نتیجه دعوا لزوما می بایست به طرفیت او نیز اقامه شود و بر فرض اینکه دعوا را متوجه وی ندانیم با اثبات و تنفیذ این وصیت نامه، استماع هرگونه ادعا از موصی لهم اعم از اعلام ادعای مازاد بر این سهم و غیره نیز مسموع نبوده لذا در دعوای تنفیذ لزوما باید به طرفیت کلیه ورثه و موصی لهم جریان یابد که این دعوی تنها به طرفیت ورثه اقامه شده است.
علیهذا با این توصیف دادگاه دعوی را منطبق با موازین ندانسته و قرار رد دعوی صادر و اعلام می‌دارد، این قرار پس از ابلاغ به طرفین ظرف مدت بیست روز قابل تجدیدنظرخواهی در دادگاه‌های تجدیدنظر استان تهران می‌باشد.
