نوزادان و کودکان به عنوان آسیب پذیرترین اقشاریک جامعه، همواره مورد حمایت قوانین وضع شده در جوامع مختلف بوده اند. ادیان مختلف نیز به انحاء مختلف هر گونه آسیب رساندن به آنان را حتی در مرحله جنینی منع نموده و عقوبت و مجازاتهای دنیوی و معنوی برای این عمل در نظر گرفته اند. دین اسلام نیز ازاین قاعده مستثنی نیست، به طوریکه سقط جنین در اسلام قتل نفس محسوب می گردد و در قوانین جزایی نیز جرم بوده و برای مرتکب آن، مجازات حبس و دیه تعیین گردیده است.
اما مواردی وجود دارد که قانون، استثنائا اجازه سقط جنین را تحت شرایطی خاص اعطا و مجازات فاعل یا فاعلین را ساقط نموده است. این نوع از سقط “سقط جنین قانونی یا درمانی” است که در این مقاله شرایط آن بررسی و به سوالات زیر پاسخ داده می شود:
۱- انواع سقط جنین کدام است؟
۲- سقط جنین درمانی تحت چه شرایطی امکانپذیر است؟
۳- مستندات قانونی سقط درمانی کدام است؟
۴- مراحل دریافت مجوز سقط درمانی چیست؟
انواع سقط جنین:
سقط جنین به سه صورت انجام می گردد:
- خود به خودی یا ناخواسته
- غیرقانونی یا جنایی
- قانونی یا درمانی
تعریف انواع سقط :
سقط جنین خود به خودی یا ناخواسته:
سقط خود به خودی جنین، معمولا ناشی از نوعی اختلال جسمی و ناتوانی مادربرای نگهداری جنین در رحم است که در واقع بدون دخالت پزشک یا خود مادر و به تعبیری بدون هیچ اراده و اختیاری رخ می‌دهد.
این نوع از سقط قطعا تبعات قانونی و شرعی نخواهد داشت، زیرا اختیاری و عمدی نیست.
سقط جنین انتخابی یا غیرقانونی و جنایی:
گاهی سقط جنین عمدی بنا به تصمیم شخصی مادر، حتی در صورت عدم وجود مشکل پزشکی، انجام می‌شود که به آن سقط جنین انتخابی می‌گویند. این نوع سقط در برخی کشورها، از جمله ایران، غیرقانونی است.
این امر ، معمولا در مراکز غیرمجاز و به صورت زیرزمینی انجام می‌شود.در قانون مجازات اسلامی، برای سقط جنین، حتی پس از دمیده شدن روح در آن، قصاص در نظرگرفته نشده اما دیه و مجازات تعزیری پیش‌بینی و مقرر شده است.
به موجب ماده ۳۰۶ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲:
«جنایت عمدی بر جنین، هرچند پس از حلول روح باشد، موجب قصاص نیست. در این صورت مرتکب علاوه بر پرداخت دیه به مجازات تعزیری محکوم می‌شود».
سقط درمانی یا قانونی :
این نوع از سقط به موجب قانون و با رعایت شرایط و ضوابط مقرراز سوی قانونگذار، صورت گرفته و مجاز می باشد.
شرایط قانونی سقط درمانی:
شرایط قانونی برای صدور مجوز سقط درمانی به دو گروه تقسیم می‌شود؛
- شرایط مربوط به ناهنجاری‌های جنینی
- شرایط مربوط به وجود یک بیماری جدی در مادر
در خصوص ناهنجاری‌های جنینی، سن بارداری باید زیر ۱۹ هفته باشد. مشکلات جنین به حدی باشد که به تشخیص سه متخصص مربوطه، نگهداری این نوزاد برای مادر مشقت بار و غیر قابل تحمل باشد.
این تشخیص باید به تائید پزشکی قانونی رسیده باشد. تشخیص قطعی ناهنجاری با آزمایش ژنتیک معتبر و یا سونوگرافی معتبر صورت می‌گیرد.
درخصوص بیماری جدی مادر، اگر سن بارداری زیر ۱۹ هفته باشد، تصمیم گیری با پزشکی قانونی است.اما در صورتیکه سن بارداری بالای ۱۹ هفته باشد، ضروری است سه پزشک متخصص مربوطه، وجود خطر جانی برای مادر در صورت ادامه بارداری را تشخیص داده و به تائید پزشکی قانونی برسد.
در هر دو حالت تنها رضایت آگاهانه و کتبی مادر جهت سقط کفایت می نماید.
این تصور که تمام ناهنجاری‌های موجود در جنین و یا هر بیماری مادر به صدور مجوز سقط می انجامد تصوری کاملا نادرست است. زیرا تنها ناهنجاری‌های جنینی که موجب حرج مادر شود و یا بیماری‌هایی که در صورت ادامه بارداری، برای مادر خطر جانی به همراه داشته باشد، به صدور مجوز منجر خواهد شد.
بنابراین شرایط قانونی سقط درمانی عبارتند از:
۱- سقط درمانی تنها تا قبل از اتمام چهارماهگی(ولوج روح) امکان پذیر است. یعنی سن بارداری باید کمتر از ۱۹ هفته باشد. اگر سن باردای از ۱۹ هفته گذشته باشد به دلیل ولوج روح در جنین، امکان صدور مجوز به هیج وجه وجود نخواهد داشت و دلیل آن، حرمت سقط جنین پس از ولوج روح است.
۲- ادامه بارداری برای جان مادر خطرناک باشد .
۳- وجود ناهنجاری در جنین به گونه ایی باشد که بعد از تولد موجب حرج مادر شود. حرج مادر به این معنی است که نگهداری از طفل برای مادر مشقت بار باشد.
۴- خود عمل سقط جنین برای مادر خطر بیشتری نداشته باشد .
۵- تنها رضایت مادر برای سقط لازم است و رضایت یا اجازه پدر در این باره ضرروی نیست.
۶- تشخیص قطعی سه پزشک متخصص و تأیید پزشکی قانونی مبنی بر بیماری جنین یا ناقص‌الخلقه بودن برای صدور مجوز الزامی است.
۷- صدورمجوزنیزبرعهده سازمان پزشکی قانونی است و این سازمان مرجع خاص رسیدگی کننده به این موضوع است.
مستندات قانونی:
در ابتدا در بخشنامه شماره ۴۱۷۶/۱ مورخ ۱۱/۹/۸۲ سازمان پزشکی قانونی کشورمقرر شده بود:
در صورتی که ادامه بارداری مادر به مرگ جنین یا مادر منجر شود، درخواست صدور مجوز سقط درمانی (تنها در ادارات کل پزشکی قانونی استانها) مورد پذیرش قرار می‌گیرد، البته در صورت دستور مقام قضایی یا درخواست زوجین یا معرفی نامه پزشک معالج قبل از ولوج روح (چهارماهگی).
متعاقبا قانون سقط درمانی در سال ۱۳۸۴ به صورت ماده واحده تصویب شد.
در متن ماده واحده آمده است:
« سقط درمانی با تشخیص قطعی سه پزشک متخصص و تأیید پزشکی قانونی مبنی بر بیماری جنین که به‌علت عقب‌افتادگی یا ناقص‌الخلقه بودن موجب حرج مادر است یا بیماری مادر که با تهدید جانی مادر توأم باشد، قبل از ولوج روح(چهارماه) با رضایت زن مجاز است و مجازات و مسؤولیتی متوجه پزشک مباشر نخواهد بود.متخلفین از اجرای مفاد این قانون به مجازاتهای مقرر در قانون مجازات اسلامی محکوم خواهند شد»
سقط جنین درمانی
مراحل دریافت مجوز سقط درمانی:
- مراجعه به اداره پزشکی قانونی مرکز استان
- پرکردن فرم درخواست سقط جنین درمانی توسط مادر،در صورتی که مادر باردار قدرت تصمیم‌گیری نداشته (مثلا عقب‌مانده ذهنی باشد) و دارای قیم قانونی باشد فرم درخواست سقط جنین توسط قیم وی تکمیل می شود. در غیر این صورت باید از مرجع قضایی نامه داشته باشد.
- دریافت مدارک مربوط به سن بارداری، ناهنجاری‌های جنین یا بیماری مادرشامل سونوگرافی‌های نشان دهنده سن بارداری و مدارک مربوط به بیماری خود و یا ناهنجاری‌های جنین.
مدارک مورد نیاز برای تشکیل و بررسی پرونده سقط جنین درمانی شامل مدارک معتبر شناسایی (کارت ملی مادر، شناسنامه و فتوکپی آن)، فرم تکمیل شده درخواست در مرکز مدارک و آزمایش‌های مشخص کننده سن بارداری، بیماری مادر و یا ناهنجاری‌های جنینی و فتوکپی آنها است.