وقت نظارت، وقت فوق العاده و وقت خارج از نوبت | وکیل تهران

وقت نظارت یا احتیاطی، وقت خارج از نوبت و وقت فوق العاده از جمله اصطلاحات پیش بینی شده در قانون برای رسیدگی دادگاه‌ها می‌باشد که ضرورت تعیین آنها با یکدیگر متفاوت می‌باشد. از آنجا که دانستن تفاوت این اوقات برای اصحاب دعوا مهم بوده و همواره از ما وکلا در خصوص مفهوم اوقات و انواع اوقات دادگاه، مخصوصا وقت نظارت پرسش می‌شود، در این مقاله بر آنیم که تعریف جامعی از این اصطلاحات ارائه نماییم.

وقت نظارت

وقت احتیاطی یا وقت نظارت در قانون دارای تعریف مشخصی نیست اما در مواقعی که پرونده آماده صدور رای نباشد و احتیاج است که قاضی رسیدگی کننده، پرونده را تحت نظر قرار داده و مطالعه کند، تا پرونده از گردش رسیدگی خارج نگردد و دادگاه بس از تکمیل تحقیقات و استعلامات لازم اقدام به صدور رای نماید، قاضی به مدیر دفتر شعبه دستور می‌دهند که در دفتر تعیین اوقات دادگاه وقتی تحت عنوان وقت احتیاطی یا نظارت معین نماید تا در وقت مقرر در صورتی که پرونده معد صدور رای باشد، نسبت به آن تعیین تکلیف نماید.

وقت احتیاطی در پی اموری ضروری مانند دستور تحقیقات یا معاینه محلی، قرار کارشناسی، استعلام از ادارات ثبت اسناد و املاک، اعطای مهلت به یکی از اصحاب پرونده جهت ارائه مدارک مورد نیاز و غیره تعیین و به جهت کمبود وقت رسیدگی برای بررسی پاسخ استعلامات یا نتیجه اقدامات مورد نیاز، برای دادگاه ها فرصت رسیدگی را فراهم می‌نمایند. بنابراین در اوقات احتیاطی تعیین شده حضور اصحاب دعوا در دادگاه ها الزامی نیست.

به عنوان نمونه در دعاوی ملکی مثل خلع ید دادگاه برای احراز مالکیت خواهان، باید از اداره ثبت اسناد و املاک محل وقوع ملک استعلام بگیرد. در این موارد تا زمان وصول پاسخ استعلام اداره ثبت، برای اینکه پرونده بدون دستور در بایگانی باقی نمانده و از دور رسیدگی خارج نشود، وقت احتیاطی تعیین می‌شود.

نکته: وقت‌های احتیاطی قاعدتا چندین ماهه تعیین شده و در صورتی که نیاز باشد ممکن است بارها تجدید و برای یک پرونده چندین وقت نظارت معین شود.

اصطلاحات مشابهی با وقت نظارت در قانون وجود دارد که در ادامه آنها را نیز بررسی خواهیم نمود.

وقت رسیدگی عادی (در وقت مقرر)

بعد از ثبت دادخواست در دفاتر خدمات قضایی و ارجاع به شعبه، دادخواست و ضمایم آن توسط مدیردفتر شعبه بررسی، ثبت و شماره ای ۱۶ رقمی به عنوان شماره پرونده و شماره بایگانی شعبه برای آن تعیین می‌شود. در صورتی که دادخواست ایرادی از جمله نقص تمبر و… نداشته و تکمیل باشد، قاضی شعبه برای آن دستور تعیین وقت رسیدگی صادر می‌نماید.

منشی دادگاه با توجه به دفتر اوقات رسیدگی نزدیک‌ترین وقت را برای پرونده تعیین، تاریخ، روز و ساعت آن را مشخص نموده و مدیر دفتر، وقت رسیدگی را به صورت ابلاغیه به اصحاب دعوا ابلاغ می‌نماید. نسخه ای از دادخواست و ضمائم آن نیز به همراه ابلاغ وقت دادرسی به خوانده ابلاغ می‌شود.

در اولین جلسه دادرسی چنان چه موجبات صدور حکم فراهم باشد دادگاه باید در پایان همان جلسه رای را صادر نماید مگر اینکه به دلیل قانونی، تشکیل جلسه رسیدگی دیگری لازم باشد که حتما باید علت تجدید جلسه در صورت جلسه دادرسی نوشته و روز و ساعت جلسه بعدی تعیین و به طرفین پرونده ابلاغ گردد.

لذا تعیین جلسه دادرسی دیگر بعد از جلسه اول خلاف اصل است و نیازمند علت و تصریح به علت در صورت جلسه می‌باشد وگرنه برای قاضی تخلف انتظامی محسوب می‌شود.

وقت فوق العاده

وقت فوق‌ العاده وقتی است که دادگاه بدون تعیین وقت قبلی و ابلاغ به طرفین و بدون حضور اصحاب پرونده به موضوع رسیدگی می‌نماید که یا منتهی به صدور رای می‌گردد یا وقت احتیاطی تعیین می‌شود. مثلا زمانی که خواهان، دعوا یا دادخواست خویش را پس می‌گیرد (مسترد می‌نماید) یا در صورت عزل وکیل یا درخواست تامین دلیل و… که در این موضوعات دادگاه می‌بایست خارج از وقت رسیدگی یا نظارت در خصوص این موارد تصمیم‌ گیری نماید.

وقت فوق‌ العاده اولین وقتی است که پس از رسیدگی به پرونده‌های نوبت دار، تعیین شده و امکان رسیدگی را فراهم می‌سازد.

در دفتر تعیین وقت دادگاه‌، زمانی برای رسیدگی به کارهای فوق‌ العاده تعیین می‌کنند و قضات هر روزه تعدادی از پرونده‌ها را (علاوه بر پرونده‌هایی که دارای وقت رسیدگی یا احتیاطی هستند) بررسی می‌کنند که این رسیدگی‌ها را، رسیدگی در وقت فوق‌ العاده می‌نامند.

لذا اوقات فوق العاده را نمی‌توان برای روزهای آینده تعیین نمود و این کار غیر قانونی است زیرا این گونه نوبت دادن، وقت رسیدگی خارج از نوبت به پرونده محسوب می‌شود، نه وقت فوق‌العاده.

ماده ۲۹ قانون اجرای احکام مدنی در خصوص وقت فوق العاده مقرر داشته است: «در صورت حدوث اختلاف در مفاد حکم، هر یک از طرفین می‌تواند رفع اختلاف را از دادگاه تقاضا دهد. دادگاه در وقت فوق العاده رسیدگی و رفع اختلاف می‌نماید و در صورتی که احتیاج به رسیدگی بیشتر باشد، رونوشت درخواست را به طرف مقابل ابلاغ نموده، طرفین را به جلسه خارج از نوبت برای رسیدگی دعوت می‌کند، عدم حضور ایشان باعث تأخیر رسیدگی نخواهد شد.»

نکته: وقت فوق‌ العاده تنها برای صدور رأی قاطع تعیین می‌شود و قاعدتا بعد از اتمام اقداماتی مثل کارشناسی و تخقیق محلی و غیره در صورتی که پرونده معد صدور رأی باشد، در وقت فوق‌ العاده رای صادر می‌شود.

وقت خارج از نوبت

جلسه‌ خارج از نوبت جلسه‌ای است که بدون توجه به ترتیب دفتر اوقات دادگاه، تعیین می‌شود. وقت این جلسات‌ نزدیک تر از اوقاتی است که در دفتر تعیین اوقات برای جلسه‌ دادرسی عادی تعیین می‌شود.

با اینکه وقت خارج از نوبت نزدیک ‌تر از وقت عادی است، اما لزوما نزدیک ‌ترین زمان دادگاه نیست. به عنوان نمونه، اگر وقت رسیدگی دادگاهی ۶ ماه باشد وقت خارح از نوبت یک ماهه یا دو ماهه است.

علت تعیین وقت خارج از نوبت، رسیدگی به اموری است که تعیین تکلیف نسبت به آنها فوریت دارد. رسیدگی به مواردی مانند صلاحیت یا عدم صلاحیت دادگاه یا بررسی صلاحیت پرونده‌های ارجاعی از مراجع قضایی و شبه قضایی دیگر یا در هر موردی که دادگاه در وقت تعیین ‌شده به هر دلیل تشکیل نشود، باید نزدیک ترین وقت رسیدگی ممکن، معین شود.

نکته: در مراجع قضایی اصل بر رسیدگی با رعایت نوبت و جلسات عادی است، مگر این که در قانون به رسیدگی خارج از نوبت تصریح شده و محدود و منحصر به موارد اعلام شده در قانون بوده، در صورت شک، باید رسیدگی با رعایت نوبت صورت گیرد.

تفاوت بین اوقات رسیدگی عادی، خارج از نوبت و فوق العاده

تفاوت اساسی بین جلسات‌ فوق‌ العاده، عادی و خارج از نوبت این است که وقت فوق‌ العاده خارج از دفتر تعیین اوقات دادگاه بوده و در این دفتر ثبت نمی‌شود، اما اوقات عادی و خارج از نوبت در دفتر اوقات ثبت می‌شود.