وصیت و هر آنچه باید از وصیت نامه بدانید
وصیت از امور حقوقی است که شرع و اسلام نیز به آن بسیار سفارش نموده اند.
قوانین مربوط به وصیت از قران و منابع فقهی استنباط شده اند. بعضا تصورات اشتباهی در بین مردم در خصوص احکام وصیت شایع شده است به طور مثال مردم معتقدند می توان وصیت کرد که یکی از ورثه، از ارث محروم شود.
در این مقاله به رایج ترین سوالات حقوقی مربوط به وصیت به زبان ساده پاسخ داده شده است.خواندن این مقاله کاربردی را از دست ندهید.
آنچه در این مقاله می خوانید:
- تعریف وصیت
- تعریف وصیت نامه
- اقسام وصیت
- شرایط قانونی موصی
- شرایط قانونی موصی له
- شرایط قانونی موصی به
- شرایط قانونی وصی
- اقسام وصیت نامه
- تغییر وصیت نامه و رجوع از وصیت
- شرایط وصیت به ثلث
- وصیت به محرومیت از ارث
تعریف وصیت:
معنی حقوقی وصیت یعنی این که شخصی سفارش نماید بعد از مرگش برای وی کاری انجام دهند یا اینکه بگوید بعد از مرگم چیزی از اموالم برای کسی باشد یا اینکه کسی را وصی برای انجام کاری برای بعد از مرگ خویش قرار دهد.
وصیت نامه چیست؟
نوشته ای است قانونی که به موجب آن شخص فرد یا افرادی را مسئول اموال و دارایی خویش پس از مرگ می‌نماید.
انواع وصیت:
- تملیکی: موصی وصیت می نماید چیزی از اموال، حقوق شرعی یا منفعت مال وی برای کسی باشد.
وصیت کننده، موصی، آن که به نفعش وصیت شده است، موصی له و آن مالی که به آن وصیت شده است موصی به نامیده می شود.
به طور مثال شخصی وصیت می کند که بعد از مرگم فلان خانه مال پسر بزرگم باشد.
وصیت تملیکی یک عقد غیر معوض یا به عبارتی مجانی است که مال وصیت شده پس از فوت، به تملک موصی له در می‌آید. اما این تملیک نیازمند قبول وصیت شونده، بعد از فوت موصی است و اگر قبول ننماید تملیک صورت نمی پذیرد.یعنی مال وارد دارایی کسی که به نفع وی وصیت شده، نمی گردد.
- عهدی: شخصی وصیت می کند که شخص یا اشخاصی کارهای مشخصی برایش انجام دهند.
وصیت کننده، موصی، آن کس که وصیت شده است کاری را انجام دهد، وصی و آن مال یا کاری که به آن وصیت شده است، موصی به نامیده می شود.
مثلا موصی وصیت می کند که پسرم فلان مال را فروخته و خرج مستمندان نماید.
در این وصیت نیز قبول وصی بعد از فوت موصی شرط است.
شرایط قانونی موصی(وصیت کننده):
- عاقل و بالغ باشد.
- مختار باشد یعنی با میل و اختیار و نه از روی اجبار و اکراه وصیت نماید.
- محجور(مجنون، سفیه یا ورشکسته) نباشد.
نکته: وجود این شرط در صورتی که وصیت مربوط به اموال باشد الزامی است.
- وصیت کننده خودکشی نکرده باشد. اما اگر ابتدا وصیت کرده و بعد از آن خودکشی کند، وصیت نافذ و قانونی است.
شرایط قانونی موصی له:
باید زمان وصیت زنده باشد یا حداقل نطفه او منعقد شده و در شکم مادر باشد. (هر چند که روح او دمیده نشده باشد) مشروط به اینکه زنده متولد شود حتی اگر یک دقیقه بعد از تولد بمیرد.
شرایط قانونی موصی به:
در وصیت تملیکی
- باید مال، حق یا منفعت مورد وصیت، قانونا قابلیت انتقال را داشته باشد.
مثلا وصیت به انتقال عین مال وقفی صحیح نیست.
- وصیت واجد منفعت مشروع و عقلایی باشد؛ مثلا وصیت نماید خانه ام به فلانی منتقل شود که از آن به عنوان قمارخانه استفاده شود، این وصیت باطل است.
نکته:
وجود عین و خود مال در زمان وصیت الزامی نیست. بلکه می‌توان نسبت به اموالی که در آینده به وجود می‌آید وصیت کرد؛ مثلا به میوه های درختی که در آینده به وجود می آید.
در وصیت عهدی:
- کاری که باید انجام شود مشروع باشد. بنابراین وصیت به قتل کسی صحیح نیست و باطل است.
- کاری بی فایده و عبث نباشد. مثلا وصیت کند روزی چند بار در فلان مسیر راه برود.
شرایط قانونی وصی:
- عاقل و بالغ باشد.
- مسلمان باشد( درصورتی که موصی مسلمان باشد)
- مورد وثوق و اعتماد وصی باشد.
اقسام وصیت نامه:
برای اینکه وصیت نامه قابل پذیرش در دادگاه‌ها باشد باید به سه شکل پیش بینی شده در قانون تنظیم شود که عبارتند از:
- وصیت نامه خود نوشت
- وصیت نامه رسمی
- وصیت نامه سری
در وصیت نامه خود نوشت، موصی باید تمام متن را به خط خود نوشته، حتما تاریخ روز، ماه و سال را به خط خود در وصیت نامه درج نماید و حتما باید به امضاء موصی رسیده باشد، مهر و اثرانگشت اعتبار نداشته و جایگزین امضا نمی شود.
به این دلیل شخص بی‌سواد یا شخص نابینا که امکان نوشتن به خط خود را ندارند، نمی‌توانند به صورت خودنوشت وصیت نمایند.
نکته:
برای نوشتن چنین وصیت نامه ای نمی توان وکالت به شخص دیگری داد و این وکالت و وصیت تنظیمی باطل است.
وصیت نامه رسمی :
این وصیت نامه خواه موضوع آن اموال منقول یا غیرمنقول باشد، باید در دفاتر اسناد رسمی تنظیم شود. در این صورت اعتبار سند رسمی را دارا بوده، از وصیت نامه خود نوشت و سری معتبرتر است.
تنظیم این نوع وصیت نامه برای افراد بی سواد و کسانی که توانایی نوشتن ندارند؛ بهترین راه حل است.
وصیت نامه سری:
برخلاف وصیت خود نوشت می تواند به خط هرکس نوشته شده باشد، اما حتماً باید به امضاء موصی برسد و الزاما به اداره ثبت محل اقامت موصی یا جایی که در آیین نامه وزارت دادگستری معین شده به امانت سپرده شود.
لازم نیست که این وصیت نامه به خط موصی بوده یا تاریخ داشته باشد، تنها باید به امضاء او رسیده باشد.
تنها در صورتی که موصی قدرت تکلم نداشته باشد، باید تمام وصیت نامه را به خط خود نوشته و امضاء نموده و در حضور سردفتر اسناد رسمی، روی نوشته قید نماید که این برگ وصیت نامه متعلق به او است.
سردفتر نیز باید روی پاکتی که وصیت نامه در آن است بنویسد که عبارت مزبور را موصی در حضور او نوشته است.
وصیت نامه سری باید لاک و مهر شده و در لفافی پیچیده شود تا بتوان آن را امانت گذاشت.
نکته:
شخص بی‌سواد نمی‌تواند وصیت نامه سری تنظیم نماید و امضاء موصی رکن اصلی این نوع وصیت نامه است، مهر و اثر انگشت اعتبار ندارد.
به دلیل دشواری و تشریفات قانونی سخت این نوع وصیت نامه، در عمل کمتر تنظیم می شود و افراد یا به صورت خودنوشت یا رسمی وصیت نامه تنظیم می نمایند.
در صورت وجود دو یا چند وصیت نامه کدام یک معتبر است؟
در صورت تعدد وصیت نامه ها که مفاد آنها با هم فرق داشته باشد، آخرین آنها معتبر است زیرا آخرین اراده و خواست موصی بوده است.
آیا می توان وصیت را تغییر داد؟ یا از وصیت منصرف شد؟
بله، موصی(وصیت کننده) در زمان حیات خویش، هم می تواند از وصیت منصرف شده یا به عبارتی رجوع نماید وهم می تواند وصیت را تغییر دهد.
وصیت تا چه میزان صحیح است؟
به موجب احکام فقهی ومقررات قانون مدنی هر فرد می تواند نسبت به تمام اموالش وصیت نماید.
لکن این وصیت تا یک سوم اموال در زمان فوت(ثلث اموال) نیازی به تایید و رضایت ( تنفیذ) ورثه متوفی را ندارد؛ اما بیشتر از ثلث برای اجرا، نیازمند رضایت و تایید ورثه یا به عبارتی تنفیذ وراث است و اگر آنها تنفیذ ننمایند وصیت نسبت به مازاد بر ثلث بی اعتبار می باشد.
مضافا، اگر وصیت به نفع یکی از ورثه صورت گرفته باشد ، این وارث علاوه بر آنچه که به آن وصیت شده و مالک می شود، از بقیه اموال متوفی نیز به میزان سهم خویش ارث خواهد برد و نمی توان به دلیل وصیت صورت گرفته وی را از ارث محروم دانست.
میزان ثلث چگونه محاسبه می شود؟
میزان ثلث ازتمام دارایی، در زمان فوت موصی محاسبه می گردد نه اموال و دارایی در زمان وصیت.
وصیت چگونه اجرا می شود؟
بعد از پرداخت هزینه های کفن و دفن و تادیه بدهی ها و دیون متوفی، اگر از ترکه مالی باقی ماند، ابتدا به موارد وصیت شده عمل می گردد، سپس الباقی اموال بین وراث به نسبت سهم الارث تقسیم می شود.
آیا می توان کسی را از ارث محروم نمود؟
خیر، اگر شخصی وصیت نماید که یک یا چند نفر از ورثه از ارث محروم باشند، وصیت مزبور باطل است.
نکته:
در صورتی که شخصی در زمان حیات خویش تمام اموال یا تعدادی از آن را به موجب عقد بیع، صلح، هبه یا تحت هرعنوان دیگر به هر کس(حتی یکی ازنزدیکان خویش که در آینده از او ارث خواهند برد) منتقل نماید، این انتقال صحیح است و نمی توان به دلیل اینکه در زمانی نزدیک به مرگ صورت گرفته یا هیچ مال دیگری برای ورثه باقی نمانده، این انتقالات را باطل نمود مگر اینکه انتقال به دلایل قانونی از جمله مرض متصل به موت، حجر، تدلیس و غیره باطل باشد، که نیازمند رسیدگی قضایی و صدور حکم است.
برای کسب اطلاعات بیشتر می توانید با سرکار خانم آمنه آقاعلی وکیل پایه یک دادگستری و مشاور مالیاتی تماس حاصل فرمائید.
